گوشه شوشتری یا مایه شوشتری در موسیقی ایرانی گوشه ای شناخته شده است. شوشتری گوشه‌ای است از دستگاه همایون. از همایون دو گوشه مشتق می‌شوند: یکی گوشه شوشتری و دیگری اصفهانی. شوشتر بر روی تمام دستگاه‌های موسیقی ایران آهنگهای محلی دارد و برای هر کدام از دستگاه‌های موسیقی ایران یک ردیف محلی در شوشتر اجرا می‌شود. برای نمونه ردیف دستگاه شور بدین قرار است: دشتی، درفیلی، نظامی، بختک یا کمری، غم انگیز، قره العین، نورالعین، دشتستانی، مکوندی و دشتی راستا. خود مایه شوشتری را، اگر شوشتریها بخوانند اصل آهنگ است، زیرا همان مایه شوشتری با اشعار محلی خوانده می‌شود و گیراتر است. بر هر دستگاه موسیقی ایران، شوشتر یک ردیف محلی موافق همان دستگاه را دارد، جز آذربایجان، به ویژه تبریز. گمان نمی‌رود در هیچ یک از شهرهای ایران روی دستگاه‌های موسیقی ایران این قدر ردیف محلی داشته باشند. در هر شهری تنها بر روی یک یا دو دستگاه از موسیقی ایران ردیف محلی دارند، یعنی آواز محلی را موافق یک یا دو دستگاه می‌خوانند، اما در شوشتر موافق همه دستگاه‌ها آهنگ محلی دارند. اغلب باغبانها، بافنده‌ها، معمارها و بیشتر مردم در شوشتر، موسیقی را خوب می‌دانند و محلی خوب می‌خوانند.
چند قطعهٔ شوشتری : بیا تا گل برافشانیم ساختهٔ حسین علیزاده و با آواز علیرضا افتخاری، کاست راز و نیاز باد صبا : ساختهٔ حسام السلطنه ( در دیوان عارف به او هم نسبت داده شده ) با شعری از ملک الشعرای بهار، با آواز محمدرضا شجریان به زندان : اثر معروف صبا، که با تنظیم استاد حسین دهلوی و ویلن ارسلان کامکار اجرا شده.
دستگاه همایون یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است.
به دلیل استفاده از یک گام خاص و تفاوت محسوس در گام بالا رونده و پایین رونده دستگاه همایون منحصر به فردترین دستگاه موسیقی ایرانی به شمار می‌رود. مقایسه سایر دستگاه‌های موسیقی ایرانی با موسیقی دیگر ملل و خصوصاً کشورهای هم‌جوار تشابه و یکسان بودن ریشه برخی را نشان می‌دهد. اما این مطلب در مورد دستگاه «همایون» صادق نیست.این دستگاه به تناسب نام خود، حالتی شاهانه، اشرافی و باوقار دارد، ولی با این حال زمینهٔ اجرای بسیاری از لالایی‌ها و زمزمه‌های متداول در نقاط مختلف ایران است. همچنین از نغمه‌های این دستگاه در موسیقی زورخانه نیز استفاده می‌شود.
دستگاه همایون و یا به تعبیری «دستگاه عشاق» با حالت محزون و اسرار آمیز خود گوشه‌های متعددی دارد که گوشه «بیداد» اوج این دستگاه تلقی می‌شود. بر اساس نظر متافیزیکی استاد مجید کیانی در باره ی موسیقی ایرانی، "همایون" ادامه‌ی روز، تداوم زندگی،اتحاد عشق و عاشق و معشوق و توحید است. (مقام توحید در هفت شهر عشق) آثار ارزشمندی از موسیقی ایرانی در سده قبل در این دستگاه ساخته و اجرا شده‌اند. «رِنگِ فرح» از جمله این آثار است.
از لحاظ مرکب خوانی این دستگاه به دستگاه‌های سه‌گاه و شور ارتباط دارد و وسعت این دستگاه را بیشتر می‌کند. به دلیل شباهت شور و همایون، با بم کردن نت سوم گام همایون به میزان نیم‌پرده می‌توان وارد شور شد. همایون را می‌توان به دستگاه چهارگاه نیز ارتباط داد و این کار با افزودن نیم‌پرده به نت ششم گام همایون و کم کردن ربع پرده از نت پنجم که گوشهٔ آواز منصوری را تداعی می‌کند انجام‌پذیر است. عکس همین عمل و گذر از چهارگاه به همایون نیز در گوشهٔ مخالف دستگاه چهارگاه قابل اجراست.
یکی از آوازهای ایرانی که اسم آن در کتب موسیقی هست آواز اصفهان است که آن را از متعلقات دستگاه همایون دانسته‌اند. یکی دیگر از آوازهایی که از متعلقات دستگاه همایون است، آواز شوشتریاست.
فواصل پرده‌ها در این دستگاه به صورت زیر است:
- سه ربع پرده، یک پرده و یک ربع پرده، نیم پرده، پرده، نیم پرده، پرده، پرده.
البته درجه دوم و ششم در دستگاه همایون متغیر هستند، درجه دوم ربع پرده بم‌تر و درجه ششم را ربع پرده و نیم‌پرده زیرتر هم استفاده می‌کنند. به عنوان مثال پرده‌ها در همایون سل به این شکل می‌شود: سل، لا کرن (لا بمل)، سی، دو، ر، می بمل (می کرن، می بکار)، فا، سل.
نت شروع این دستگاه به طور معمولا سل (راست کوک) یا ر (چپ کوک) است. در ردیف مرحوم کریمی از شوشتری به عنوان یکی از گوشه‌های این دستگاه نام برده شده‌است.
دو تصنیف ماندگار "سرگشته" و "طاقتم ده" اثر استاد همایون خرم و تصنیف "بهار دلنشین" اثر استاد روح الله خالقی از جمله ماندگار ترین آثار ساخته شده در این دستگاه هستند. آلبوم بیداد پرویز مشکاتیان با خوانندگی محمدرضا شجریان از جمله دیگر آثار مشهوری است که در این دستگاه ساخته شده‌است.
آنچه نی میگوید اندر زیر و بم فاش اگر گویم جهان برهم زنم
وی ابتدا به سازی دیگر علاقه داشت، اما بعد از شنیدن صدای نی استاد حسن کسایی از رادیو شیفته این ساز شده و به ترتیبی بود به شکل خود آموز صدای نی را ابتدا در آورده و سپس با گوش سپردن به ساز استاد حسن کسایی ، نی نوازی اش را تکمیل می‌کند.
موسوی در گفت و گویی از دیدار نخست خود با استاد کسایی میگوید که وقتی نزد استاد رفت و از وی خواست که نزدش شاگردی کند، استاد به وی گفت که بنوازد و وقتی موسوی جوان نواخت ، کسایی به وی گفت: تو نیازی به آموزش نداری و می توانی خود کارت را با گوش دادن به رادیو دنبال کنی. موسوی در سال‌های میانی دهه ۴۰ به تهران می‌آید و با مساعدت امیر ناصر افتتاح به آموزش نی می‌پردازد.محمد موسوی در سال ۱۳۴۶توسط احمد عبادی به رادیو رفت ودرسال۱۳۵۰در مرکزحفظ و اشاعه ی موسیقی مشغول فعالیت شد
آن زمان استاد زنده یاد علی تجویدی از جمله افرادی بود که برای عضویت و یا نواختن نوازندگان جوان در رادیو از آنها آزمون می‌گرفت. موسوی نقل می‌کند به رغم آنکه بسیار عالی امتحان داده بود، ولی ردش کردند و جالب اینکه دلیل استاد تجویدی برای رد کردنش این بود: تا زمانی که استاد کسایی در قید حیاتند ، نفر دوم نباید نی بزند»
این سنت البته مدتی بعد با توصیه استاد احمدعبادی به فراموشی سپرده شد و در نهایت موسوی به همراه سیاوش بیدکانی به استودیوی رادیو رفت و نخستین کارش را اجرا کرد.
بعد از این دوره موسوی به عنوان نوازنده طراز اول شناخته و با هنرمندانی چون شهیدی، قوامی، بنان، ایرج و … اجراها ی متعددی داشت و نیز به همنوازی با برخی از بزرگان موسیقی چون مرحوم جلیل شهناز،مرحوم فرامرز پایورو اسداالله ملک،بدیعی پرویز یاحقی،علی اصغربهاری،محمداسماعیلی و… پرداخت.
وی در میانه سال ۱۳۵۴ به اتقاق محمدرضا شجریان برای اجرای برنامه ای به مناسبت سالروز تولد مولانابه قونیه رفت.
کار مشترک با پرویز مشکاتیان و محمدرضا شجریان و یا بداهه نوازی‌اش در آوازهای شوشتری و سه گاه و کار در دستگاه نوا از جمله شاخص ترین اجراهای آوازی سید محمد موسوی به شمار می رود.
موسوی در طول این ایام بیش از ۲۵۰ آلبوم با شجریان ضبط کرده است که خود گنجینه ای مهم در این زمینه به شمار می‌رود ومی توان گفت که شهرت و آوازه شجریان مدیون و وابسته به نی نوازی استادانه موسوی بوده و هست.
استادبزرگ نی نواز سید محمد موسوی نی ساز چیره دستی هم هست ، خودشان در مورد چگونگی نی ساز شدنش چنین می گوید:در مورد نی سازی خود باید بگویم که یک اتفاق ناگوار باعث شد که به این فن وهنر روی آورم . تصور میکنم که سال ۴۹ بود؛ یکروز برای اجرا وضبط برنامه به رادیومی رفتم، در طول راه جهت خرید توقف کوتاهی کردم واز ماشین پیاده شدم، پس از خرید متوجه شدم که جعبه نی وکتم را از داخل اتومبیل برده اند. من در آن زمان وضع مالی مناسبی نداشتم که بتوانم فوراً نی بخرم وبرنامه هایم را اجرا نمایم، دوستانم از این موضوع آگاهی یاقتند ودهان به دهان به گوش شادروان دکتر اسفندیار یگانگی رسید؛ایشان که در آن زمان نماینده زرتشتیان درمجلس بودند، به بنده تلفن زدند ومرا به منزلشان دعوت کردند ومن هم ازهمه جا بی خبربه منزل ایشان رفتم. پس از سلام واحوالپرسی کاغذ کوچکی در جیب من نهادند وخواستند تا منزل آن را باز نکنم ونخوانم، من هم این کار را کردم. به منزل که رسیدم کاغذ را ازجیب در آوردم و دیدم چکی به مبلغ ده هزار تومان است و در کاغذ دیگرشرح ضمیمه آن چک بود؛ نوشته بود که مقداری ازمبلغ چک را صرف مخارج زندگی ومقداری را صرف خرید نی بکنید تا در هنرنوازندگی شما وقفه ای ایجاد نگردد. از این که انسانی شریف موقعیت آن وقت مرا درک کرده بود، هم متأثر شدم و هم خوشحال.
به اصفهان رفتم؛ در اصفهان به نزد شخصی به نام رضا بیلیاری از سازنده ها و نوازنده های خوب نی رفتم وگفتم نی می خواهم ولی می خواهم جای سوراخ های آن را خودم انتخاب نمایم، ایشان قبول کردند و نی را پیش خودم ساختند و من تعداد چهار نی از ایشان خریداری و مبلغ دو هزار تومان پرداختم وبا این دو هزار تومان در واقع من هم صاحب چند نی شدم وهم نی سازی را آموختم.
به تهران آمدم، به نیزارها رفتم و نی بریدم وشروع به نی ساختن جهت دست خود و تنی چند از دوستان نزدیک نمودم. باید متذکر شوم که نی در تمام جهان می روید ولی نی هایی که در کاشان می روید از بهترین نوع نی در جهان می باشد.
موسوی همزمان با هفتصدمین سال تولدخواجه حافظ شیرازی اجرایی خیره کننده بامحمدرضا شجریان در تالار وحدت داشت .
در دهه ۷۰ موسوی در گروه اساتید به سرپرستی فرامرزپایور و با آوازشهرام ناظری کارهای ارزنده ای ارائه کردند که در داخل و خارج انعکاس خوب و مطلو بش را بر جای نهاد.
استاد محمد موسوی البوم های بسیاری به صورت تکنوازی و کنسرت ها به همراه اساتید فن داشته اند.البوم های تکنوازی استاد به نام های دشتستانی ,پیام عشق,شکر ایزد,همایون,نغمه,تنگسیری,والبوم های دیگر به همراه اساتید:سر عشق,نوا,مرکب خوانی,عاشق دیوانه,مهرورزان,نفس باد صبا,ایران و دیگر البوم ها از اثرات ای استاد گران مایه می باشد.همین که هنرمندی بعد از استاد حسن کسایی بتواند در نوازندگی نی به چنین جایگاهی برسد از تلاش و قدرت شگفت انگیزش در نوازندگی حکایت می‌کند.
استاد موسوی در دهه هفتاد به معرفی برخی هنرمندان پرداخت که از جمله آنها سالار عقیلی در حوزه آواز و احمد خاک طینت در نوازندگی دف بوده است.
وی قریب به هشت سال بر صحنه حضور نداشت و در سال ۱۳۸۷ کنسرتی در سالن کوچک وزارت کشور برگزار کرد که مورد استقبال بسیار قرار گرفت. در ضمن استاد علاوه بر نی ،ویولن و سه تار را بخوبی می شناسد و می نوازد.
سید محمد موسوی در قید حیات هستند و امروزه موسیقی ایرانی را با صدای سوز، نی او درجهان می شناسند ،اهالی شوشتر که برای ثبت موسیقی ۲۴ مقوم تلاش گسترده ای نمودند باید صدای سوزناک نی استاد را به شادمانگی بدل سازند و با دعوت از ایشان می توانند توان و جایگاه موسیقیایی و هنرمندانه شوشتر را به زیبایی برای جهان و همه زیباپسندان به نمایش بگذارند تا کسی نتواند این سرمایه بزرگ را به نام خود مصادره نماید . نی مال اهل دل است و صدایش نگاهها را به آسمان معطوف می سازد و نی نوازی بی بدیل موسوی می تواند در شادابی و شور و نشاط مردم این دیار موثر افتد و با تقدیر از استاد او را در لیست سنگین مفاخر شوشتری بگنجانید وشورای شهر می تواند با نامگذاری معابر به نام مفاخر و برگزاری یادواره ها دراین راستا گام بردارد و وظیفه ای راکه مردم بدوششان نهاده اند بخوبی ایفا کنند،باید افتخار کنید که دارالمومنین شوشتر با تاکید و تکریم چنین نمونه هایی مرز خود را با موسیقی غنائی و ابتذال مشخص نموده است و با نوا بینوایان را تسکین می بخشد./
و
پس از سال ها به همت انجمن موسیقی شهرستان شوشتر کنسرت موسیقی سنتی با سرپرستی داوود عزیززاده استاد برجسته موسیقی سنتی خوزستان در تالار فرهنگ این شهرستان برگزار شد.
منتظر پیشنهادات شما دوستان هستیم
با تشکر از علی صمیمی (نوازنده تار )